Wtorek, 8 lipca 2025

Od samego rana operatorzy telefonii komórkowej wysyłają wiadomości z Alertem RCB (Rządowe Centrum Bezpieczeństwa) o intensywnych, nawalnych opadach deszczu. Otóż z Czech nadciąga niż genueński – ten sam który nawiedził Polskę przed wrześniowymi powodziami w zeszłym roku i w roku 1997 w czasie powodzi stulecia (tysiąclecia). Powódź ta, mająca miejsce ponad 28 lat temu, ustanowiła rekordy wysokości wód w wielu miejscach na południu Polski, natomiast wrześniowe opady w niektórych przypadkach biły na głowę wysokości ówczesnej wody.

Już dzisiejszej nocy (z wtorku na środę) do Polski wkroczy tzw. niż genueński, który przyniesie bardzo obfite opady deszczu i całkowite załamanie pogody. W ciągu najbliższych trzech dni ma spaść tyle deszczu, ile normalnie w dwa miesiące. Prognozy już wskazują możliwość wystąpienia podtopień, zwłaszcza, że w całym kraju mamy potężną suszę hydrologiczną. Czy będzie déjà vu?

Jason Fervento Melodia-20.mp3

Rok temu, bardzo wczesnym rankiem 10 września, z gorącego jak piec środka kraju, przyjechałam do Ustronia, gdzie przez najbliższe 21 dni sanatorium „Narcyz” stać się miało moim domem.

Przywitał mnie niespodziewanie nagły, poważny spadek temperatury, który jak się potem okazało, nie zwiastował niczego dobrego. Około południa pojawiła się lekka mżawka, która przekształciła się w deszcz. Jednak zmianę pogody chyba wszyscy przyjęli z lekką ulgą.

Sanatorium Uzdrowiskowe „Narcyz”, ulica Zdrojowa 9

Po południu, z parasolem w dłoni udałam się na mały rekonesans po najbliższej okolicy. Jakież było moje zaskoczenie, gdy na pagórkowatym, zalesionym terenie, wzdłuż opadającej malowniczo ulicy, zaczęłam odkrywać jeszcze inne, prawie identyczne budynki sanatoryjne.

Schowane w malowniczych zagłębieniach terenu wyłaniały się kolejno białe piramidy niczym trójkątne żagle łodzi na zielonym stoku…

Gdziekolwiek jestem, bardzo lubię sprawdzić etymologię nazwy tej miejscowości, ponieważ nazwy te nie biorą się znikąd. Miejsca są często nazywane na cześć ważnych postaci historycznych, ludzi z nim związanych lub też od jego cech. Ciekawi mnie też  historia tego miejsca. Poprzez poznawanie historii, oswajam się z nim, zaprzyjaźniam i staje mi się bliskie… Tak też się stało z Ustroniem, dlatego i Wam chciałam przybliżyć pewne fakty z jego przeszłości, teraźniejszości i planów na przyszłość. Może dziś Was zainteresuję a kiedyś z tego skorzystacie? 

A nazwa „Ustroń” zdaniem językoznawców pochodzi od określenia miejsca zacisznego, ustronnego, leżącego „na stronie”. Natomiast według przekazów legendarnych właśnie na tym terenie, nad brzegiem Wisły, jeden z oddziałów tatarskich miał spalić w 1241 roku kilkuset polskich jeńców, skąd wyszła nazwa ustrina lub ustrinum, tzn. pogorzelisko z ciał ludzkich. Brrr…

Pierwszy Ustroń obejmował tylko tę część wsi położoną na równinie, która później została nazwana Ustroń Dolny. Na zbocza gór pierwotny Ustroń nie sięgał, stamtąd zbierano jedynie drzewo budulcowe i na opał. W 1621 roku w czasie wojny trzydziestoletniej Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie, walczące po stronie katolickiej Austrii. Uciekający przed grabieżami chłopi trudniący się dotąd pracą na roli zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną.

W drugiej połowie XVIII wieku w Ustroniu i okolicznych wsiach odkryto pokłady rud żelaza, co doprowadziło do uruchomienia w roku 1772 huty „Klemens”, pierwszej huty w Księstwie Cieszyńskim. W kolejnych dziesięcioleciach od dolnego po górny Ustroń budowano młotownie (hamernie) czyli kuźnice żelaza. Obok wielkiego pieca w 1780 roku powstała kuźnica (hamer „Adam”), a w następnych latach kolejne zakłady. Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy.

W roku 1772 założono hutę z Wielkim Piecem, której nadano imię św. Klemensa (https://muzeum.ustron.pl/)

W XIX wieku odkryto właściwości lecznicze wody, ogrzewanej bogatym w związki siarki żużlem wielkopiecowym. Żużel ten wrzucony w stanie gorącym do zimnej wody, dodawał jej pewnych związków siarkowych. Robotnicy odczuwający dolegliwości reumatyczne i gośćcowe czuli ulgę po myciu się w zagrzanej żużlem wodzie. Fakt ten oraz dobre warunki klimatyczne spowodowały popularyzację Ustronia jako miejscowości uzdrowiskowej. W 1867 roku w sąsiedztwie łazienek i hali do picia serwatki rozpoczęto budowę Parku Zdrojowego, który przetrwał do czasów dzisiejszych.

W grudnia 1888 roku uruchomiono odcinek kolejowy Goleszów – Ustroń.

Po otwarciu nowej huty w pobliskim Trzyńcu, do której przeniesiono wiele wydziałów z Ustronia, ustrońskie hutnictwo zaczęło podupadać, a w 1897 roku całkowicie wygaszono ostatni wielki piec hutniczy w następstwie czego musiano zaniechać kąpieli żużlowych. Strata ta została wyrównana przez odkrycie w Ustroniu Dolnym złoża borowiny. W roku 1901 zakończono budowę Zakładu Kąpielowego i Domu Zdrojowego.

W 1928 roku uruchomiono dalszy odcinek kolejowy Ustroń-Polana, a następnego roku odcinek Polana-Wisła. W 1935 jedną z najważniejszych inwestycji mających dla miejscowego uzdrowiska i letniska wielkie znaczenie, była budowa drogi asfaltowej Katowice-Wisła, łączącej Ustroń z wszystkimi częściami województwa. W latach międzywojennych Ustroń rozwijał się wyłącznie jako miejscowość uzdrowiskowa i wypoczynkowa.

W dniu 2 września 1939 roku Ustroń został zajęty przez armię niemiecką i pod władzą okupanta znajdował się do 1 maja 1945, kiedy to został wyzwolony przez wojska radzieckie.

Po wojnie Zakład kąpielowy istniejący od 1901 roku, został przejęty przez Uzdrowiska Polskie w Warszawie i podporządkowany organizacyjnie uzdrowisku Jastrzębie Zdrój. Miały tu powstać ośrodki dla pracowników z różnych części kraju, przede wszystkim z trzech wielkich ośrodków przemysłowych: katowickiego, rybnickiego i bielskiego. Ale po wojnie w rejonie tym brakowało infrastruktury wypoczynkowej dla masowego ruchu turystyczno-leczniczego. Realizowane inwestycje były niewydolne, szczególnie że Jastrzębie-Zdrój, największe śląskie uzdrowisko, nie mogło się rozwijać z powodu rozpoczętej tam eksploatacji węgla kamiennego. Animatorem budowy zespołu sanatoryjnego w Ustroniu – Zawodziu był Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Jerzy Ziętek przy poparciu I sekretarza KW PZPR Edwarda Gierka. W 1958 roku zatwierdzili oni plan rozwoju Beskidu Śląskiego, a rok później ideę koncentracji inwestycji rekreacyjno-wypoczynkowych w Ustroniu na prawym brzegu Wisły. Na południowym i zachodnim stoku Równicy.

Pierwszym etapem były ośrodki wypoczynkowe dzielnicy Jaszowiec, których realizację rozpoczęto na podstawie konkursu z 1960 roku. Od razu planowano powstanie wypoczynkowo-uzdrowiskowych dzielnic, a nie pojedynczych budowli.

I tak na przełomie lat 50. i 60. powstał zespół modernistycznych, kameralnych obiektów rozstawionych luźno na zboczu Równicy w dolinie Jaszowca. Zaprojektowana przez zespół pod kierownictwem Jerzego Winnickiego dzielnica Jaszowiec składała się z kilku typów budynków, które niewielkimi rozmiarami oaz prostymi formami miały wkomponowywać się w krajobraz.

Ustroń Jaszowiec, po lewej Dom Wczasowy Mazowsze. Po prawej stronie u góry Dom Wypoczynkowy Nauczyciel a na dolnej fotografii Dom Wczasowy Jawor. (https://polska-org.pl/)

Kolejnym etapem stała się Dzielnica Leczniczo-Rehabilitacyjna na Zawodziu, zaprojektowana w 1966 roku przez architektów: Henryka Buszkę, Aleksandra Frantę i Tadeusza Szewczyka oraz konstruktora Konrada Korpysa z Pracowni Projektów Budownictwa Ogólnego w Katowicach. Zaprojektowanej dzielnicy towarzyszył zespół mieszkaniowy z domami szeregowymi dla lekarzy oraz willami Ziętka i Gierka, zlokalizowany po lewej stronie rzeki, skąd przedstawiciele władzy mogli w pewnym sensie kontrolować swoje dzieło.

W 1967 Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej Ustroń został zaliczony do miejscowości uzdrowiskowych i w tym roku rozpoczęto budowę dzielnicy leczniczo-wypoczynkowej na Zawodziu.

Widok na dzielnicę Zawodzie ze stoków Jelenicy  (zacnenocowanie.com.pl)

Na obszarze 200 hektarów, na stoku Równicy założono budowę kompleksu uzdrowiskowego dla 7000 osób, w skład którego miały wejść: sanatorium, szpital rehabilitacyjny, dom zdrojowy i 26 domów wczasowych. Architekci zaprojektowali 28 budynków wczasowych, które miały być „rozrzucone” po zboczu Równicy.

Zespół zabudowy sanatoryjno-uzdrowiskowej Ustroń  (https://bielskobiala.wyborcza.pl/)

Budynki te mają około 8 kondygnacji, co najmniej 200 miejsc noclegowych. Są żelbetonową konstrukcją w stożkowatym kształcie, od którego wzięła się ich obiegowa nazwa – „piramidy”. Pierwotny plan zakładał też powstanie czterech sanatoriów po 200 łóżek, które ostatecznie udało się zawrzeć w jednej bryle sanatorium Równica. Równica, ogromny gmach sanatorium jest ucieleśnieniem idei modernizmu: bryła o silnie zaznaczonych podziałach poziomych, wsparta na słupach. Na jej płaskim dachu znalazł się taras widokowy, z którego rozpościera się piękny widok na całą okolicę.

Architekci zakładali, że kompleks będzie oparty na formach modernistycznych, korespondując jednocześnie z górskim krajobrazem. Budynki miały „odzwierciedlać specyfikę klimatyczną regionu”.

Ustrońskich piramid powstało w sumie 17, z czego 11 w Zawodziu Górnym, zaś 6 w Zawodziu Dolnym. Ostatnią oddano do użytku dopiero w 1990 roku, niemal trzy dekady po tym, kiedy zrodziła się sama koncepcja.  Lecz cały kompleks o powierzchni około 200 hektarów tak naprawdę nigdy nie został w całości zrealizowany. Ukończenie inwestycji z planowanym pierwotnie rozmachem zablokował w latach 70. Zdzisław Grudzień, I Sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach.

Na przełomie 1978 i 1979 r., powstał Dom Wczasowy „Sokół”. Piramidy znajdujące się w bliskim sąsiedztwie, otrzymały nazwy pochodzące od gatunków ptaków, zwierząt lub kwiatów. W okolicy pojawiła się „Wilga”, „Jaskółka”, „Orlik” i „Kos”.

Hotel „Sokół”, obecnie hotel „Diament”, ulica Zdrojowa 3/1

W 1997 r. Hotel „Sokół” oraz hotele „Muflon”, „Daniel”, „Narcyz” i „Rosomak” połączyły się, tworząc Zespół Hoteli „Piramida”. W 2007 r. hotel „Sokół” przeszedł remont oraz rozbudowę i zmienił nazwę na „Diament”. Obecnie jest własnością grupy HOTELE DIAMENT S.A. z siedzibą w Gliwicach i funkcjonuje jako czterogwiazdkowy hotel SPA: SPA & Wellness Hotel Diament Ustroń.

Pod koniec 2023 roku odbył się remont „Narcyza”.

Sanatorium Uzdrowiskowe „Narcyz”, ulica Zdrojowa 9

We wrześniu 2024 skończyły się prace w sanatorium „Kos”.

Sanatorium „Kos”, ulica Zdrojowa 12

Planowany jest kolejno remont hotelu „Wilga” i sanatorium „Rosomak”.

„Wilga” Sanatorium i Hotel SPA, ulica Zdrojowa 7

Sanatorium „Rosomak”, ulica Zdrojowa 2

Sanatorium Uzdrowiskowe „Elektron”,  ulica Zdrojowa 5

Sanatorium Uzdrowiskowe „Orlik”, ulica Zdrojowa 8

Trzygwiazdkowy Hotel „Jaskółka”, ulica Zdrojowa 10

Prace remontowe trwają również w Uzdrowiskowym Instytucie Zdrowia.

Uzdrowiskowy Instytut Zdrowia (wcześniej Uzdrowiskowy Zakład Przyrodoleczniczy), ulica Sanatoryjna 7

American Heart of Poland S.A. (AHP) – spółka powstała w 2000 roku z inicjatywy lekarzy z Polski i Stanów Zjednoczonych, w jej skład wchodzą szpitale wieloprofilowe, oddziały kardiologii i kardiochirurgii oraz chirurgii naczyniowej, poradnie, laboratoria diagnostyczne i pracownie diagnostyki obrazowej, Uzdrowisko Ustroń, Centrum Badawczo-Rozwojowe, Fundacja „Z sercem do Pacjenta” oraz placówka weterynaryjna AMVET.

Największym w Polsce szpitalem o profilu reumatologicznym jest Śląskie Centrum Reumatologii, Rehabilitacji i Zapobiegania Niepełnosprawności im. gen. Jerzego Ziętka w Ustroniu. Obecnie leczonych jest w nim ponad 5 tys. pacjentów rocznie na czterech oddziałach reumatologicznych, dwóch rehabilitacyjnych i jednym chirurgii urazowo-ortopedycznej.

Śląskie Centrum Reumatologii, Rehabilitacji i Zapobiegania Niepełnosprawności im. gen. Jerzego Ziętka, ulica Szpitalna 11  – https://www.portalsamorzadowy.pl/

Śląskie Centrum Rehabilitacji, ulica Zdrojowa 6 – https://niepelnosprawni.slaskie.pl/

Śląskie Centrum Rehabilitacji w Ustroniu – „Szpital z Sercem” to 143-łóżkowy szpital rehabilitacyjny, specjalizujący się we wczesnej szpitalnej i ambulatoryjnej (kompleks specjalistycznych poradni: rehabilitacyjnej, kardiologicznej, kardiologii dziecięcej, chorób metabolicznych) rehabilitacji osób po zawałach i operacjach serca oraz urazach i operacjach ortopedycznych.

Budynki w kształcie piramid (https://historia.diamentustron.pl/)

Dziś Ustroń jest jednym z najważniejszych ośrodków turystyczno-wypoczynkowych w Beskidzie Śląskim, a jako jedyny posiada status uzdrowiska. Chcąc dokonać „bilansu zamknięcia” tego co od roku 1945 do 1975 zostało w województwie śląskim dokonane w dziedzinie urbanistyki, architektury, zagospodarowania krajobrazu – należy przyznać, że to wszystko było za sprawą inicjatywy, faktycznego kierowania, zdobywania środków materialnych i zachęty do działania ze strony ówczesnego Wojewody Śląskiego Jerzego Ziętka.

Kilkadziesiąt lat temu na zboczach ustrońskiej Równicy przyroda była niemal dziewicza, można było spotkać jedynie rolników, którzy uprawiali tu ziemię. Dzisiaj wjeżdżających do miasta turystów wita ogromny kompleks wypoczynkowy, złożony z charakterystycznych piramid. Przełom dla Ustronia, ale i całych Beskidów, nastąpił w grudniu 1960 roku. Wtedy to Wojewódzka Rada Narodowa w Katowicach zdecydowała, jak wyglądać będzie Beskid Śląski, a pokłosie tych decyzji widać do dzisiaj.

W nocy (15.09.2024) Ustroń przeżył chwile grozy. Po północy wylał potok Młynówka, zalewając wiele ulic i domów w centrum miasta. Jednak nie tylko centrum zostało dotknięte – praktycznie każda dzielnica zmagała się z wodą, a domy i drogi zostały zalane.

Poziom Wisły w rejonie Ustronia wzrósł o 1,5 metra w ciągu nocy. 

Tak wyglądała Wisła następnego dnia około południa, w miejscu gdzie wpadała do niej Młynówka.

Co czeka Ustroń w tym roku? Co z innymi bardziej zagrożonymi miejscami Polski? Czy przez blisko rok zdążyliśmy się przygotować i zabezpieczyć przed żywiołem?

Źródło:   https://pl.wikipedia.org/;   https://architektura.muratorplus.pl/;   https://muzeum.ustron.pl/;      https://www.architekturaibiznes.pl/;