14 sierpnia – Dzień Energetyka – dzisiaj również jest obchodzony Dzień Nawajskich Szyfrantów
Niestety, niewielu z nas może pochwalić się szerszą wiedzą w tej kwestii. Zresztą, w szkole nas o tym nie uczono a Indianie to dla większości tylko plemiona Apaczów, Komanczów, Dakotów, Czejenów, Irokezów, Czirokezów, no może jeszcze Lisów i Wron (czy tam Kruków). I Czarne Stopy, i Apacze, i … Winnetou i Apanaczi jeszcze! Prawda?
A temat jest godzien bardziej wnikliwego potraktowania, bo wiąże się z historią sięgającą czasów I Wojny Światowej.
Ta niezwykła amerykańska historia jest wciąż znana tylko nielicznym. To historia grupy młodych Indian Navajo, którzy z poczucia obowiązku pomogli Ameryce w potrzebie i dokonali tego, co nie udało się innym. Zostali wielkimi wojownikami i patriotami. Stworzyli szyfr, dzięki któremu udało się ocalić życie tysięcy amerykańskich żołnierzy. Oto historia codetalkers.
Indiańscy szyfranci (ang. codetalkers) – to byli specjalnie przeszkoleni amerykańscy żołnierze, głównie z okresu II wojny światowej, pochodzący z indiańskich plemion Ameryki Północnej i posługujący się zakodowanymi słowami z mało znanych indiańskich języków w celu przekazywania zaszyfrowanych informacji i rozkazów. Podczas obu wojen światowych do szyfrowania wojskowych informacji wykorzystywano m.in. szyfrantów z plemienia Czoktawów. Czternastu Czoktawów służących w amerykańskich pododdziałach łączności we Francji pod koniec I wojny światowej posługiwało się przez radio swoim, niezrozumiałym dla Niemców językiem. Podczas II wojny światowej analogiczną funkcję spełniało 17 łącznościowców z plemienia Komanczów. Zaszyfrowane przez Komanczów w ich własnym języku meldunki z poszczególnych oddziałów polowych trafiały do sztabu, gdzie ich koledzy tłumaczyli je ponownie na angielski.
Pierwszy oddział Navajo Code Talkers zakończył szkolenie w maju 1942, (photo courtesy Navajo Code Talker Association)
Ennio Morricone – „Navajo Joe” (Original Main Title)
Jednak największą (i najszerzej znaną obecnie, choć ich rolę upubliczniono dopiero niedawno) grupę indiańskich szyfrantów stanowili Nawahowie (ang. Navajo), których ponad 400 przeszło specjalne tajne szkolenie w tym zakresie.
Dopiero po wojnie zorientowano się, że w grupie byli zarówno 15-letni chłopcy jak i 35-letni mężczyźni.
W późniejszych latach szyfr podlegał wielu modyfikacjom, ale podstawy, i jego stworzenie, przypisuje się właśnie tej grupie. Wielu z rekrutów było wtedy młodymi chłopcami, którzy nigdy nie wybrali się w podróż poza swoje tereny rodzinne, niektórzy nie mieli nawet aktów urodzenia, trudno więc było zweryfikować ich wiek.
Podczas działań wojennych (głównie w czasie II wojny światowej na Pacyfiku) zaszyfrowany język navajo służył do kierowania atakami amerykańskiego lotnictwa, kierowania ruchami wojsk, donoszenia o stanowiskach nieprzyjaciela i przekazywania innych poufnych informacji i rozkazów. W języku Nawahów, który w tym czasie nie był jeszcze przez nikogo spisany, to samo słowo, wypowiadane na różne sposoby, mogło mieć nawet cztery różne znaczenia.
Szyfr, który stworzono w bazie Camp Pendleton był jednocześnie kunsztowny i efektywny. Początkowo składał się z 200 wyrażeń i pozwalał w ciągu 20 sekund przekazać komunikat, którego zaszyfrowanie zajmowało maszynom 30 minut. Z czasem zakres wyrażeń wzrastał i pod koniec wojny używano już 600 pojęć.
Na samym początku II wojny światowej japoński wywiad błyskawicznie łamał każdy nowy szyfr opracowany przez amerykańską armię. Japończycy byli tak dobrze poinformowani o planowanych ruchach wojsk przeciwnika, że nie dawali się zaskoczyć żadnym atakiem. W przypadku Nawahów okazali się jednak bezradni.
Szyfranci z plemienia Navaho (Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=258315)
Z wykorzystaniem kilku zespołów nawajskich szyfrantów, którzy w ciągu 48 godzin przekazali bezbłędnie ponad 800 zakodowanych meldunków, przeprowadzona została pomyślnie m.in. cała ważna operacja zajęcia przez Amerykanów Iwo Jimy
(a wśród pięciu żołnierzy uwiecznionych podczas słynnej sceny zatykania amerykańskiego sztandaru na Suribachi – najwyższym szczycie zdobytej wyspy – był m.in. Indianin Pima Ira Hayes). Szyfrując pod koniec wojny łącznie 411 określeń, nawajscy łącznościowcy z 3. 4. i 5. Dywizji Marines przyczynili się walnie do zmniejszenia amerykańskich strat i pokonania Japonii na Pacyfiku.
Indianie, którzy pokrzyżowali plany wojenne Niemcom (warhistoryonline.com/PD)
Ze względu na swoją specyfikę żaden z kodów opartych na językach tubylczych Amerykanów nigdy nie został złamany, a ukrywany i pomniejszany początkowo wkład indiańskich ochotników w amerykańskie zwycięstwa został w ostatnich latach doceniony i uhonorowany m.in. przez kolejnych prezydentów USA. W 1987 roku prezydent Ronald Reagan ustanowił 14 sierpnia – Dniem Nawajskiego Szyfranta.
Navajo Code Talkers na audiencji u Prezydenta George W. Bush’a.
W lipcu 2001 roku George W. Bush przyznał złote i srebrne Medale Kongresu grupie kilkudziesięciu tubylczych weteranów-szyfrantów.
Peter McDonald – Navajo Code Talker
Wiele ich historii musi być jeszcze spisanych, by przyszłe pokolenia wiedziały o chlubnej przeszłości swojego szczepu. Stworzono fundację Navajo Code Talker Association, której celem jest spisanie i przekazanie innym historii indiańskich żołnierzy II wojny światowej. Kolejnym krokiem jest wybudowanie muzeum, w którym przechowa się po nich pamięć.
Keith Little, prezes Navajo Code Talker Association
W 2007 roku w Window Rock odsłonięto pomnik z brązu autorstwa Oreland Joe – rzeźbiarza o pochodzeniu Navajo i Jute, upamiętniający Indiańskich szyfrantów.
Z kolei Vincent Craig, syn nawajskiego szyfranta Boba Craiga, nagrał popularną w latach 90. w USA piosenkę Code Talkers.
Vincent Craig Code Talkers
W środę 4 czerwca 2014 roku, w Albuquerque, stolicy stanu Nowy Meksyk, w wieku 93 lat zmarł Chester Nez. Był już ostatnim z grupy Indian Nawaho, którzy stworzyli szyfr używany przez armię amerykańską w rejonie Pacyfiku w czasie II wojny światowej.
Wraz ze śmiercią ostatniego szyfranta, zamknął się jeszcze jeden rozdział z historii II wojny światowej.
Dopiero po wojnie zorientowano się, że w grupie byli zarówno 15-letni chłopcy jak i 35-letni mężczyźni.
