Czwartek, 2 sierpnia – Światowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów
Esma Redzepova – Dzelem,Dzelem (The most beautiful song of world) – Macedonia
Hymn Romów
Światowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów
W zeszłym roku ten temat właściwie zasygnalizowałam (TUTAJ) , a dzisiejszy wpis chciałabym potraktować jako dopełnienie historii Romów i Sinti (określanych zbiorczym mianem Cyganów) w czasach II wojny światowej.
Dzień Pamięci o Zagładzie Romów to święto upamiętniające jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w Ich historii – likwidację w Konzentrationslager Auschwitz II-Birkenau w 1944 roku, cygańskiego obozu rodzinnego tzw. Zigeunerlager.
Cyganie zgromadzeni w tym obozie to byli Romowie i pokrewni Romom – Sinti. Dla uproszczenia zapisu od tej pory każde użyte przeze mnie określenie „Romowie” odnosi się do obu grup.
Ciężarówka Magirus-Deutz odnaleziona w 1945 roku niedaleko obozu w Chełmnie. W takich samochodach gazowano więźniów spalinami (Fot. domena publiczna)
Jednakże najtragiczniejszym wydarzeniem w historii Romów, była w roku 1944 likwidacja w Konzentrationslager Auschwitz (KL Auschwitz) II-Birkenau cygańskiego obozu rodzinnego tzw. Zigeunerlager. Podczas II wojny światowej zesłano tam najwięcej Romów z całej okupowanej Europy. Gdy przywieziono tam pierwszy transport, tj. 26 lutego 1943 r., obóz był jeszcze w budowie.
Do 21 lipca 1944 r. Niemcy osadzili w „Zigeunerlager” blisko 21 tys. osób, w tym rodziny z dziećmi. W obozie panował głód i zatłoczenie. Warunki higieniczno-sanitarne były dramatyczne, co wywoływało epidemie, przede wszystkim tyfusu i biegunki głodowej. Skutkowały one wysoką liczbą zgonów. Szczególnie cierpiały dzieci. Umierały z głodu i chorób. Niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza SS Josefa Mengele.
Dzieci z Auschwitz, fot. USHMM/Belarusian State Archive of Documentary Film and Photography
W czasie istnienia obozu cygańskiego pewna grupa więźniów została przeniesiona w głąb Rzeszy i zatrudniona w przemyśle. Część z nich była wykorzystywana do eksperymentów pseudomedycznych. Nieliczni zostali zwolnieni pod warunkiem poddania się sterylizacji. Zdarzały się też sporadyczne przypadki uwolnienia Romów z małżeństw mieszanych, którzy służąc w armii niemieckiej otrzymali wysokie odznaczenia.
Niemcy chcieli po raz pierwszy zlikwidować Zigeunerlager w maju 1944 r. Romowie zostali jednak ostrzeżeni. Uzbroili się w noże, łopaty i kamienie. Gdy esesmani przyjechali, by ich zabrać do komór gazowych, nie wyszli z baraków. Zaskoczeni Niemcy odstąpili, prawdopodobnie w obawie przed stratami. Bali się też, że iskra oporu przeskoczy na inne rejony Birkenau. Po tym wydarzeniu z Zigeunerlager do Auschwitz I przeniesiono ok. 1,5 tys. Romów. Ponad 200 młodych skierowano do innych obozów.
fot. Bundesarchiv R 165 Bild-244-48 / CC-BY-SA
Kolejny termin likwidacji został wyznaczony na 2 sierpnia. W Zigeunerlager przebywało jeszcze ok. 3 tys. więźniów. Kolejnych 1,4 tys. znajdowało się w Auschwitz I, skąd po południu przyprowadzono ich do Birkenau. Tam na rampie, na wysokości obozu cygańskiego, oczekiwał na nich pociąg towarowy. Zostali wywiezieni.
Wieczorem, po odjeździe pociągu, do Zigeunerlager wkroczyli esesmani. Nakazali Romom wyjść z baraków i ustawić się w szeregach. Więźniowie zorientowali się, że zostaną zabrani do komór gazowych. Nie potrafili stawić już czynnego oporu, gdyż większość wśród nich stanowili starcy, chorzy, kobiety i dzieci. Byli bezradni. Nocą z 2 na 3 sierpnia 2897 więźniów zostało zgładzonych w komorze gazowej. Ich ciała spłonęły w dołach obok krematorium.
Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjechały z czternastu krajów, m.in. z Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw, Generalnego Gubernatorstwa, okupowanych terenów Holandii, Związku Sowieckiego, Litwy, Węgier, a nawet z Norwegii i Hiszpanii. Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru III Rzeszy śmierć poniosła połowa populacji cygańskiej zamieszkującej Niemcy i obszary okupowane.
Przyczyny eksterminacji Romów
Niechęć Niemców do Romów narastała co najmniej od XIX wieku. Ich anarchiczny styl życia – polegający na swobodnym przemieszczaniu się z miejsca na miejsce konnymi taborami – gryzł się z ceniącą hierarchiczny Ordnung niemiecką mentalnością.Twórcy hitlerowskiej machiny zagłady szukali uzasadnień dla swych programów w teoriach rasistowskich, aby później, z pedantyzmem rozpocząć ich realizację. Sytuacja sprzyjała takim działaniom nie tylko w Niemczech. Nauka, która uległa przemożnym wpływom determinizmu i darwinizmu społecznego jeszcze na początku XX w., dostarczała pożądanych wyjaśnień i teorii rasowych. Również w XIX stuleciu pojawiły się teorie naukowe, które Romów oraz Sinti (wtedy zbiorczo nazywanych Cyganami), identyfikowały jako zatwardziałych przestępców. Włoski kryminolog Cesare Lombroso, w wydanej w 1876 roku książce „Człowiek przestępczy”, utrwalił społeczne przesądy, zgodnie z którymi Cyganie z natury próżni, pozbawieni wstydu, nieprzewidywalni, zmienni i hałaśliwi, byli nacją rozpustną, złodziejską, skłonną do przemocy i innych nieprawości.
I tak, dwa lata po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech eksterminacja Cyganów stała się faktem. Ustawy Norymberskie klasyfikują Cyganów – obok Żydów i Murzynów – jako element zagrażający czystości „krwi niemieckiej”.
„Djelem Djelem”
Idę, Idę
Wędrowałem długimi drogami,
Napotkałem szczęśliwych Cyganów,
Ej Cyganie, skąd wy wędrujecie,
Dokąd głodni, zawędrować chcecie?
Miałem braci, miałem wielu bliskich
Przyszli Niemcy, zabili ich wszystkich.
Wszystkich razem, chłopców i dziewczęta,
Zabili też małe niemowlęta.
Dobry Boże uchyl nieba bramy,
Może ujrzę braci mych Cyganów,
Może ruszą na wędrówkę ze mną,
Na spotkanie szczęśliwych Cyganów.
Wstańcie bracia, chodźcie razem z nami,
By się spotkać z wszystkimi Romami.
Ciemni bracia, siostry czarnookie,
Kocham was jak winogrona słodkie.
Dżelem, Dżelem – hymn romski – Festiwal Piosenki i Kultury Romów 2015
Źródło: https://pl.wikipedia.org: http://romopedia.pl; https://nowahistoria.interia.pl; https://dzieje.pl; https://www.centrumdialogu.com;