„Sybirakiem” w Rosji nazywa się mieszkańców Syberii. Natomiast w Polsce Sybirakami przyjęło się nazywać tych wszystkich Polaków, którzy byli zesłani i przymusowo osiedleni na Syberii – „zesłani na Sybir” (zarówno w carskiej Rosji, jak i ZSRR), skąd pewna część nie wracała. Na Syberii Polacy znaleźli się po raz pierwszy jako jeńcy wojenni w pierwszej połowie XVII wieku. Jednak właściwa historia polskich Sybiraków zaczyna się po rozgromieniu konfederatów barskich w 1768 r. Kolejne fale zesłania z powodu uczestnictwa w spiskach, powstaniach, konspiracji, miały miejsce w latach 30. I 40. XIX wieku. Najwięcej Polaków trafiło na Syberię w wyniku klęski powstania styczniowego (lata 1863–1867). Oblicza się, że zesłano wtedy mniej niż 16,8 tys. Polaków oraz 1,8 tys. towarzyszących im osób. W ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku „zsyłani” byli głównie uczestnicy nielegalnego ruchu rewolucyjnego. Od początku XX wieku liczba zesłańców nieznacznie, ale systematycznie rosła. Wśród nich byli ludzie skazani przez sądy oraz wygnani z kraju w drodze decyzji administracyjnej. W 1910 r. na Syberii przybywało od 48 do 52 tys. Polaków.

Aleksander Sochaczewski, „Pożegnanie z Europą” (słup graniczny pomiędzy Europą i Azją)

Od 1991 roku organizowany jest przez Związek Sybiraków, polską organizację grupującą byłych zesłańców, Dzień Sybiraka. Rok 1993 został ogłoszony Rokiem Sybiraka. W 2013 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił dzień 17 września Dniem Sybiraka.

Światowy Dzień Sybiraka to zjazd sybiraków z całego świata, odbywający się corocznie w rocznicę napaści rosyjskiej na Polskę, która miała miejsce 17 września 1939 roku na mocy tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow ZSRR. Pierwszy światowy Dzień odbył się w 2004 roku.

Każdego roku sybiracy z całego świata spotykają się najpierw w Gdańsku pod pomnikiem Golgoty Wschodu na Cmentarzu Łostowickim, a następnie przemieszczają się do Szymbarku na Kaszubach. W spotkaniach bierze od początku udział każdorazowo ponad 5 tysięcy osób.

Najważniejszym celem w tym dniu jest przypominanie prawdziwych losów zesłańców, spisywanie ich od żyjących osób i przekazywanie dalej.
Syberia była głównym centrum zesłań, gdzie powstał system tzw. gułagów

Teren, na którym odbywa się Światowy Dzień Sybiraków należy do Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku (CEPR). To miejsce ukazujące w niezwykły sposób historie sybiraków. Można tam zobaczyć: Dom Sybiraka przywieziony z Syberii (budowany ok. roku 1765), pociąg którym wywożono Polaków na zsyłkę podczas II wojny światowej, repliki łagrów, kościół im. św. Rafała Kalinowskiego w którym znajdują się liczne pamiątki podarowane przez sybiraków).

Dom Sybiraka przywieziony z Syberii

pociąg którym wywożono Polaków na zsyłkę podczas II wojny światowej

repliki łagrów

Od 2006 artyści wystawiają spektakle poświęcone tematyce wywózki Polaków na wschód. Wszystkie scenariusze oparte są na autentycznych przeżyciach zesłańców. I tak w roku  2006 odbyła się premiera spektaklu „Jeśli zapomnę…”, w 2007 – „Moja Dusza”, w 2008 – „Bezgłośny krzyk” a w 2009 – „Pociąg Wspomnień”

Jacek Malczewski „Sybirak”

Od roku 2007 Związek Sybiraków przyznaje nagrodę „Ambasador Sybiraków” dla ludzi sztuki. Nagroda ta jest podziękowaniem za utrwalanie poprzez sztukę w pamięci ludzkiej tragicznych losów sybiraków. Nagrodę „Ambasador Sybiraków” do tej pory otrzymali: Marian Jonkajtys – pośmiertnie na ręce rodziny, Cezary Morawski, Janusz Zakrzeński – dwukrotnie: w roku 2008 i ponownie w 2009 r, Damian Aleksander, Anna Gornostaj, Halina Bednarz, Marzanna Graff – dwukrotnie: w roku 2007 i ponownie w 2009 r, Ewa Kania, Agata Sasinowska,Czesław Majewski oraz Cappella Gedanensis.

Źródło:   https://pl.wikipedia.org;   zdjęcia – https://www.cepr.pl;   tytuł – cytat Adam Mickiewicz;   http://www.agraart.pl