Piątek, 16 września 2022

I po wakacjach! Dni stały się znacznie chłodniejsze, dzieciarnia zawitała w szkolnych murach i tylko studenci błąkają się jeszcze po szlakach, zawsze ciekawi „nowego”. W natłoku zajęć i dodatkowych obowiązków wynikających z faktu bycia babcią, nawet nie spostrzegłam kiedy minęło lato. Przewidując taki stan rzeczy, już na początku czerwca postanowiłam zrealizować swoje plany wyjazdowe. Dokąd mnie zawiodły?

Arvo Part – Spiegel im Spiegel (1978) (cello – Douw Fonda, piano – Jeroen van Veen) myfreemp3.vip .mp3

Na terenie tym pierwsze osady ludzkie pojawiły się około piętnastu tysięcy lat temu. Były to grupy zbieracko-myśliwskie wędrujące znad Dunaju. Ich osiedleniu  sprzyjał łagodny klimat atlantycki, jaki wytworzył się tu około ośmiu tysięcy lat temu i trwał aż do XIII wieku naszej ery. Archeolodzy odkryli dwanaście osad ludzkich z epok kamienia i brązu, musiało być więc coś niezwykle atrakcyjnego w tych okolicach, że tak wcześnie powstało ludzkie osadnictwo. Co też to mogło być?

Otóż na decyzję pierwszych mieszkańców o zasiedleniu tego terenu, niewątpliwy wpływ miało jego położenie w szerokiej dolinie dziś zwanej Obniżeniem Kudowskim, w otoczeniu Gór Stołowych, Wzgórz Lewińskich i Gór Orlickich. Panujący tu niezwykle łagodny podgórski klimat oraz  usytuowanie na południowych stokach gór stwarzało sprzyjające warunki pierwszym osadnikom. Umiarkowanie–bodźcowy mikroklimat miejsca, z powietrzem przesyconym olejkami eterycznymi drzewostanu świerkowego, sosnowego i bukowego oraz bogactwo dobroczynnych zdrojów z wodami szczawianowymi, żelazistymi, arsenowymi i radonowymi, pozytywnie wpływały na ich serca, układy krwionośne, oddechowe i trawienia. Mimo, że pierwsi osadnicy nie mieli jeszcze tej świadomości, to intuicyjnie upodobali sobie przyjazną okolicę.

***

„Cicha, niezmazane piętno wioski w sobie nosząca a ludu czeskiego pełna, Kudowa wydała mi się być wcale podobną do raju. Ale bo też po prawdzie i nie łatwo najść kącik ku wytchnieniu milszy a ozdobiejszy pięknością prostoty. Kilkanaście domów wrzuconych w niezbyt obszerny, ale pełen drzew ślicznych ogród, graniczący po jednej stronie z łańcuchem gór zielenią okrytych, a po trzech innych z polem otwartym ku bliskim wioskom – i oto już cała Kudowa. A przecie jakże tam miło i pięknie, jak uroczysto i swobodnie. Zdaje ci się istnie, jakobyś zamieszkał w cichym, nadobnym domku gospodarza uczciwego i pełnego prostoty, a którego duszy świętość rozlewa naokoło siebie, jakoby tchnienie Boże. Tym gospodarzem z duszą uczciwą a prostą, wydała mi się być cała przyroda w Kudowie.”

Julia Molińska-Woykowska „Z Kudowy”

Kudowa-Zdrój – bo to właśnie „to miejsce” gdzie zawędrowałam na początku czerwca – to miasto uzdrowiskowe położone w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Położenie na pograniczu polsko-czeskim wpłynęło na jego dzieje i znaczenie. I choć dla niektórych będzie to „przynudzanie”, to dla lepszego poznania tego miejsca muszę zacząć od początku.

Od wieków okolica ta miała wielu właścicieli – panowali tu władcy Czech, Polski, monarchii Habsburskiej, monarchii Hohenzollernów a także Rzeszy Niemieckiej.

Bad Kudowa i. Schles. – An der Heuscheuerstrasse bei Ober-Kudowa. 1910-1945 Autor Nieznany – Biblioteka Narodowa, Domena publiczna

Przez cały XI wiek, ziemia kłodzka była miejscem uporczywych walk między polską dynastią Piastów, a czeską dynastią Przemyślidów. Na przełomie wieków XI i XII, o ziemie te walczyli ze sobą książęta czescy, mimo że od 1003 roku tereny te były opanowane przez władcę Polski, Bolesława Chrobrego. W roku 1137, władca Czech – Sobiesław I zawarł pokój zielonoświątkowy z ówczesnym władcą Polski – Bolesławem Krzywoustym, który potwierdził przynależność ziemi kłodzkiej do Czech. Układ kończył długotrwałe wojny między obydwoma krajami i wyznaczał na długie lata granice.

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1354. Wieś, która dała początek miastu, położona była na czeskim obszarze etnicznym i nazywała się Lipolitov, a następnie Chudoba. Anegdota głosi, że nazwa ta (w języku polskim bieda) odzwierciedlała status materialny mieszkańców. Znana była też nazwa Čermenské Lázně. W swym pierwszym okresie wieś należała do majątku i dworu w Czermnej obejmującej oprócz Kudowy – Czermną oraz Malá Čermná.

W roku 1425 na ziemię kłodzką napadli Husyci – zwolennicy nowego ruchu religijno-społecznego w Czechach. W 1428 roku zdobyli zamek Homole, okoliczne wsie zostały zniszczone, ludność uciekła w lasy lub poniosła śmierć. Wiele danych wskazuje, że znaczna część ludności przyjęła husytyzm. Swoją bazą wypadową na Ziemię Kłodzką i Śląsk husyci uczynili zamek Homole.

Widok ogólny Kudowy (1945) Pocztówka. Domena publiczna

Pierwotnym właścicielem (od 1465 do 1471) dzisiejszej Kudowy-Zdrój, był książę ziębicki i hrabia kłodzki Henryk I Starszy (najmłodszy z trzech synów husyckiego króla czeskiego Jerzego z Podiebradów). Za jego panowania dobra Czermna należały do klucza zamkowego Homole (1477–1588). Wraz z nim Czermna przeszła w ręce protestanckiej czeskiej rodziny szlacheckiej Smiřičtí (von Schmiritz), a następnie stała się częścią klucza zamkowego w Nowym Mieście nad rzeką Metują należącego do Stubenbergów.

Po klęsce Czech w bitwie z wojskami koalicyjnymi Habsburgów pod Białą Górą (1620) dobra należące do poległego w niej czeskiego protestanckiego szlachcica Rudolfa Stubenberga i jego syna Jana Viléma Stubenberga zostały skonfiskowane przez katolickich Habsburgów. W czasie wojny 30-letniej (1618–1648) przechodziły tędy kilkakrotnie wojska austriackie, szwedzkie i pruskie na czym bardzo ucierpiała ludność miejscowa. Grozę budziły zarazy przywleczone przez wojsko, głód i niedostatek, które zdziesiątkowały tutejszą ludność.

W 1623 ziemie nabył właściciel Nahodu – czeski katolik Adam Erdman Trčka (Terzky). Był oficerem i adiutantem, a także szwagrem naczelnego dowódcy wojsk cesarskich z okresu wojny trzydziestoletniej, Albrechta von Wallensteina. Po zamordowaniu ich (na rozkaz Habsburgów w 1634), klucz zamkowy w Nowym Mieście nad Metują wraz z należącymi do niego dobrami Czermna, otrzymał szkocki oficer Walter von Leslie (właśnie za udział w zamachu na Wallensteina i Trčkę). Od tej pory właścicielami Kudowy pozostawali hrabiowie von Leslie. Leopold von Lesli, wysoki urzędnik dworu cesarskiego w Wiedniu, nie żałował funduszów na cele kościoła katolickiego.

Z tego okresu pochodzi pierwszy, barokowy pałacyk myśliwski właścicieli Kudowy.

Kres przynależności Kudowy do Korony Czeskiej przyniosła pierwsza wojna śląska (1740-1742) między Prusami a Austrią, po której w 1742 roku przeszła wraz z całym hrabstwem kłodzkim do pruskiego od tej pory Śląska i otrzymała nazwę Bad Kudowa. Kudową i jej cudownymi wodami zainteresował się sam „rozbójnik Europy” – król pruski Fryderyk II Wielki. Po wyczerpujących działaniach wojennych (następnej, już drugiej wojnie śląskiej (1744-1745) i wojnie siedmioletniej (1756-1763)), odwiedził ją w 1765 roku i kazał zbadać wodę ze źródła.

Plac Zdrojowy z widokiem na Zameczek i Świątynię Źródła. F. Rosmasler, (polska-org.pl)

Pierwsze wiadomości o istniejących źródłach wód mineralnych pochodziły już z 1580 roku, a początek uzdrowiska datuje się na rok 1587, kiedy to odnotowano tam istnienie źródła „Die Eugenquelle” (dziś Jędrzeja Śniadeckiego). W 1622 pierwszy opis kudowskich wód mineralnych został zawarty w „Glaciografii” Aeluriusa. Można przeczytać w niej o wodzie „dobrej w smaku, która uważana była za zdrową i leczniczą i używana w dużych ilościach, była ona nad wino przekładana”. Urządzenia do kąpieli leczniczych, wykonane z drewna, znane były od około 1630 roku. Lecznicze właściwości tych wód wykorzystywano już w roku 1636. Naukowego opisu wód Kudowy dokonał doktor Kremer w pracy naukowej z 1694 roku.

O uzdrowisku w Kudowie pisano też w wydanym w 1777 roku we Wrocławiu przewodniku po śląskich uzdrowiskach.  Przewodnik – broszura „Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znaydujących”, było to dokonane przez Dawida Vogla tłumaczenie niemieckiej książeczki, wydanej w 1774, autorstwa Johanna Gotfrieda Morgenbessera, wrocławskiego lekarza i chemika. Publikacja zawierała informacje obejmujące m.in. wyniki przeprowadzonych analiz, skład chemiczny wód oraz medyczne ich zastosowanie.

W 1783 roku uzdrowisko zakupiła spółka lekarzy, pragnących stworzyć tu uzdrowisko konkurencyjne w stosunku do Dusznik. Ich działalność trwała krótko, ale zainicjowała rozwój miejscowości. Osuszono mokradła w miejscu wypływania źródeł mineralnych. W 1787 roku w miejscu osuszonych mokradeł, został założony Park Zdrojowy. Zaprojektowano go w sposób ceniący sobie swobodę, naturalność i romantyzm.

Fragment Parku Zdrojowego (1910), Domena publiczna  1910-191

W 1785 dobra Czermna (wraz z Kudową) zostały sprzedane przez hrabiów von Leslie baronowi Michaelowi von Stillfried-Rattonitz  z Nowej Rudy. On, a potem jego syn, hrabia Johann Joseph von Stillfried-Rattonitz, byli ostatnimi właścicielami wyznania katolickiego, popierającymi swoją religię. Starali się systematycznie rozbudowywać źródła i zaplecze uzdrowiskowe. 

Hrabia Johann Joseph von Stillfried-Rattonitz, będący od 1792 roku właścicielem tych ziem, podczas swych bytności w Kudowie zwykł mieszkać w pałacyku myśliwskim, który jak niektórzy powiadają, stał tu już w 1772 r. Kiedy spłonął w 1795 roku, na jego zgliszczach wybudowano dom gościnny, jako parterowy pałacyk z barokowym szczytem przeznaczony na mieszkania dla kuracjuszy (tak zwanych gości kąpielowych). Z uwagi na rozmiar i przepych nazywano go „Zameczkiem”. 

W tym samym 1795 roku wybudowano budynek łazienny „Annenbad”, którego parter mieścił łazienki na 20 wanien a na piętrze były mieszkania kuracjuszy. W 1800 roku uruchomiono ośmioboczną pijalnię wód z drewnianą kopułą.

W czasie wojen napoleońskich (1803-1815), uzdrowisko nie funkcjonowało. Wznowienia jego działalności dokonali nowi właściciele Kudowy bracia: Zygmunt Adolf von Götzen i generalny gubernator Śląska Friedrich Wilhelm von Götzen.

Kolejna pożoga nawiedziła obiekt w 1806 roku, wymuszając następną przebudowę obiektu.  Tym razem w latach 1810-1812 powstał neobarokowy budynek z 54 pokojami, podwyższony w stosunku do poprzedniego o dwa piętra. Był przeznaczony dla najlepiej sytuowanych elit. Położony w samym sercu parku zdrojowego, uważany był za „najznakomitszą budowlę tego miejsca”.

To właśnie wtedy, w czerwcu roku 1813, przez 10 dni rezydował w Czermnej król pruski Wilhelm III, który zamieszkał w tamtejszej plebanii, a królowa z córkami w „Zameczku” Friedricha Wilhelma von Götzena w Kudowie (co przez długie lata było powodem dumy kudowskich mieszkańców). Sławę Kudowie przyniósł jednak fakt, że we wspomnianym „Zameczku”, w obecności króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III oraz cesarza austriackiego Franciszka I i cara rosyjskiego Aleksandra I, zawarto konwencję między Prusami, Austrią i Rosją. Porozumienie to stało się wstępem do Kongresu Wiedeńskiego – kongresu pokojowego, mającego na celu ustalić nową organizację Europy. Pokój miał być oparty na przekreśleniu zmian, które wprowadziła rewolucja francuska. Rozwiązanie kwestii polskiej stanowiło jeden z najpoważniejszych problemów kongresu.

Bracia von Götzen przeprowadzili remont i rozbudowę Zamku, wybudowali kasyno (1817), pawilon do kąpieli gazowych (1818), a także rozbudowali Park i promenadę (1820). Powstał wówczas pierwszy pawilon ogrodowy oraz powiększono obszar ogrodów urządzając je na wzór parków angielskich. Götzenowie zmarli bezpotomnie a majątek odziedziczył w 182o roku ich bratanek, hrabia Anton von Magnis.

Do uzdrowiska przyjechał wówczas jeden z największych poetów doby romantyzmu, niemiecki poeta, najwybitniejszy przedstawiciel literatury niemieckiej –  Johann Wolfgang von Goethe.

W 1847 roku Kudowę odwiedziło 300 kuracjuszy. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku, Adolf Duflos dokonał analizy tutejszych wód (1850). Na ich podstawie stwierdził, że wody te posiadają własności lecznicze. Następnie w roku 1870 miejscowy lekarz J. Jacob uznaje Kudowę za kurort leczący choroby serca. Tym samym Kudowa staje się pierwszym kurortem leczącym choroby serca na terytorium Prus.

Bad Kudowa – widok na Park Zdrojowy, przed 1919. Autor Nieznany – Biblioteka Narodowa, Domena publiczna

Do rozbudowy uzdrowiska przyczynili się także świebodziccy przemysłowcy, bracia Edward i Emil Kramsta, którzy nabyli je w 1851 roku. Wielkie zasługi dla rozwoju Kudowy położył działający tu od 1844 jako lekarz uzdrowiskowy doktor Amand Ferdinand Nentwig. W trakcie wojny prusko-austriackiej w 1866 zorganizował on szpital wojskowy dla rannych pruskich żołnierzy. Następny po Netwigu lekarz uzdrowiskowy doktor Johannes Jacob w 1870 z powodzeniem leczył chorych na serce naturalnymi kąpielami kwasowęglowymi z tutejszych źródeł, a od roku 1874, w celach leczniczych zaczęto w Kudowie stosować borowinę.

Łącznie w okresie od 1783 do 1904, Kudowa miała kolejnych 15 właścicieli. Ze względu na wielokrotne zmiany własnościowe, rozwój gospodarczy uzdrowiska został zahamowany na kilka lat. W 1904 roku od urzędnika skarbowego von Boddiena uzdrowisko kupiła wrocławska spółka akcyjna, która okazała się najtrwalszym i najlepszym jego właścicielem aż do 1945 roku.

Po drugiej wojnie światowej, w 1946 roku, „Zameczek” przekształcony został na znajdujący się w gestii Ministerstwa Sprawiedliwości ośrodek wczasowy. W 1950 roku przejął go Zarząd Uzdrowisk adaptując na Sanatorium „Zameczek”. Od 1971 r. jest to Kardiologiczny Szpital Uzdrowiskowy.

 Sanatorium „Zameczek” ul. Stanisława Moniuszki 1 (czerwiec 2022)

W 2008 roku w „Zameczku” przeprowadzono prace rewitalizacyjne, po których wygląd sanatorium odzyskał cały blask z lat największej świetności. Współczesny „Zameczek” proponuje swoim gościom aż 143 pokoje, przytulną jadalnię i stylowe hole. Położony vis a vis Pijalni, na tle Góry Parkowej, nadal urzeka i zachwyca wszystkich odwiedzających uzdrowisko.

Wracając do początku XX wieku, należy zauważyć, że spółka przyczyniła się nie tylko do rozkwitu uzdrowiska ale doprowadziła do powstania wielu nowych obiektów. Wzrost liczby kuracjuszy przyczynił się do budowy okazałego, bardzo luksusowego Domu Zdrojowego, tak zwanego „Fürsten Hof” („Książęcy Dwór”). Wybudowano go na miejscu hotelu „Pod Złotą Gwiazdą”. Podwoje dla kuracjuszy hotel otworzył w 1906 roku i od tej pory zaczął przejmować rolę najbardziej reprezentacyjnego ośrodka w Kudowie.

Uzdrowisko (jeszcze wtedy Bad Kudowa) odwiedzali ludzie należący do tak zwanej „arystokracji pieniądza” oraz „śmietanki politycznej”. Bywali tu właściciele kopalni diamentów z Afryki, bankierzy i agenci nieruchomości z Ameryki, hodowcy bydła z Australii – cały przekrój żydowskiej (i nie tylko) klasy wyższej.

W 1912 r. liczba kuracjuszy zwiększyła się do 12 000. W okresie tym w Bad Kudowie jako w uzdrowisku o renomie międzynarodowej gościło na kuracji wielu znanych ludzi. W 1921 roku przebywał tutaj premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Trafił do Kudowy jako mało znany pisarz. Wynajął apartament właśnie w „Dworze Książęcym” (dzisiejsza „Polonia”). Gwarna atmosfera centrum kurortu nie sprzyjała jednakże jego wenie twórczej i zażądał przeniesienia w cichsze miejsce. Przeniesiono go wtedy do dzisiejszej Willi Elizabeth. Leczniczy pobyt chwalił, zwłaszcza wysoką jakość wód. Przy okazji zwiedził region. Nocował w Zamku Książ (nie omieszkał bowiem przy okazji odwiedzić swojej przyszywanej cioci – księżnej Daisy) oraz w Szczawnie. Mimo że w „Polonii” przebywał krótko, to na jego cześć i  pamiątkę tego wydarzenia, działacze kultury w Kudowie-Zdroju aż do 2019 roku, spotykali się w „Polonii” w klubie o sympatycznej nazwie „Salonik Churchilla” przywołując ducha Wielkiego Winstona. W ramach „Saloniku” odbywały się ważne spotkania kulturalne.

Po wojnie obiekt hotelowy został znacjonalizowany. Początkowo przebudowano wnętrza, dzieląc apartamenty na mniejsze pokoje, aby móc przyjąć więcej osób. W latach 60. i 70. XX wieku postanowiono przywrócić część apartamentów dla gości zagranicznych. W podziemiach utworzono jedną z najbardziej cenionych restauracji na Dolnym Śląsku, a w teatrze zainicjowano Międzynarodowy Festiwal Moniuszkowski, który rozsławił Kudowę na świecie. W 1973 roku Dom Zdrojowy „Polonia” wszedł w skład Zespołu Uzdrowisk Kłodzkich, do którego należy do dziś. Obecnie ma status szpitala uzdrowiskowego z oddziałami chorób narządów ruchu i kardiologicznych. W 2003 roku przeszedł modernizację. Jest największym obiektem i głównym akcentem architektonicznym uzdrowiska.  

Fontanna na Placu Głównym w Parku Zdrojowym. Kudowa-Zdrój, czerwiec 2022

Dodatkowym impulsem do rozwoju miasta jako kurortu dało doprowadzenie w 1905 roku do Kudowy linii kolejowej z Kłodzka, a także wybudowaniu własnej elektrowni. Kudowa otrzymała oświetlenie elektryczne, wodociągi i kanalizację. Wybrukowano chodniki i ulice oraz zainstalowano oświetlenie uliczne. Gmina wybudowała szpital, remizę strażacką oraz budynek urzędu miejskiego z centralnym ogrzewaniem. W tym czasie znacznie zwielokrotniła się liczba przebywających kuracjuszy – sięgając liczby 8 tysięcy osób. Powstały liczne pensjonaty, a także domy mieszkalne.

W 1906 roku dawne, tak zwane Stare Łazienki z XIX wieku, gruntownie przebudowano na secesyjny Nowy Dom Zdrojowy Charlotten-Bad (dom Charlotty). Został wyposażony w bardzo nowoczesne jak na owe czasy urządzenia do fizyko, hydro- i elektroterapii.

Bad Kudowa. Charlotten-Bad (Dom Charlotty). 1914 Biblioteka Narodowa, Domena publiczna

Charlotten-bad to obecnie Zakład Przyrodoleczniczy Łazienki III. Znajduje się tutaj Przychodnia Uzdrowiskowa.

Zakład Przyrodoleczniczy Łazienki III  – czerwiec 2022. W dali lewobrzeżna część Parku Zdrojowego

Parter budynku zajmuje kawiarnia „Raj” czynna 7 dni w tygodniu, w godzinach 10-23. Wieczorami odbywają się tutaj dancingi. Znajdują się tu także sklepiki z pamiątkami.

Zakład Przyrodoleczniczy Łazienki III (czerwiec 2022) – w dali widok na plac spacerowy z Pijalnią Wód.

W budynku znajduje się także Jaskinia Solno-Jodowa „Galos”. Zbudowana jest z bloków solnych którymi wyłożono ściany, sufit i podłogę. Parująca sól uwalnia cenne dla zdrowia mikroelementy. Solne bloki wytwarzane są na Krymie a jaskinie tworzy firma Everet według patentu profesora Władimira Strojewskiego, który długo pracował nad technologią umożliwiającą uzyskanie zalet klimatu morskiego, przy jednoczesnym wyeliminowaniu jego wad. Takich jaskiń powstało w Polsce już 15.

Wnętrze jaskini solnej – czerwiec 2022

W jaskini podgrzewana jest wysypana solą podłoga, a przed każdym seansem ściany przedmuchuje się silnym strumieniem powietrza, by zmusić sól do intensywniejszego parowania. Dzięki temu powietrze jest nasycone cząsteczkami jodu, magnezu, żelaza, wapnia i potasu. Mikroelementy występują tu w kilkakrotnie wyższym stężeniu niż nad morzem, dlatego każdy oddech dostarcza bardzo dużo wartościowych składników. Nawet temperatura jest dobrana optymalnie dla ludzkiego organizmu. Cena seansu to: bilet normalny 14 zł, ulgowy 12 zł.

Jeśli będziemy chcieli zupełnie za darmo skorzystać z dobrodziejstw inhalacji, musimy udać się w głąb Parku, gdzie od ulicy Jana Pawła II już od końca lipca funkcjonuje pierwsza w Kudowie tężnia solankowa.

Na początku czerwca budowa wyglądała tak:

Tężnia w trakcie budowy – czerwiec 2022

Dziś kudowska tężnia solankowa jest już otwarta. Tym samym rozpoczął się kolejny rozdział w historii uzdrowiskowego charakteru zdrojowego parku.

Tężnia ma 6,5 m wysokości, 13,5 m długości i 6 m szerokości. Zbudowano ją z drewna modrzewiowego i tarniny, a koszt jej budowy to 1 535 000 zł.

24klodzko.pl

Działania lecznicze inhalacji korzystnie wpływają na układ nerwowy, gruczołów dokrewnych, a także działają stymulująco na pracę układu odpornościowego. Seanse są także zalecane w chorobach tarczycy, schorzeniach alergicznych, układu oddechowego, a także w leczeniu nadciśnienia.

Z budynkiem Łazienek III styka się budynek dawnej łaźni „Moorbad” z końca XIX wieku, z hotelem kuracyjnym i czytelnią. Obecnie mieści się tu Muzeum Minerałów i Kamieni Szlachetnych.

Muzeum Minerałów i kamieni szlachetnych – czerwiec 2022

To prywatne muzeum jest prowadzone przez firmę jubilerską Sokołowski. Jest to zbiór z ponad 40 lat kolekcjonowania okazów z Polski, Europy, Azji i Ameryki. Na wystawie prezentowane są kamienie szlachetne i półszlachetne (agaty, jaspisy, ametysty), minerały krystaliczne (kryształy górskie, odmiany siarki) oraz drewno skamieniałe z Kotliny Kłodzkiej.

Osobiście bardzo cenię sobie agaty. W całej zapisanej historii, agat jest pierwszym kamieniem o jakim kiedykolwiek wspomniano w starożytnym dokumencie. To jeden z najpiękniejszych minerałów, który wyróżnia się warstwowym układem. Występuje w szerokiej gamie barw, a jego najczęściej spotykane kolory to biały, szary, jasnoniebieski, czerwony, pomarańczowy i czarny.

Agat to minerał wielu barw. Występuje w ponad dwudziestu odmianach.

W Muzeum obejrzeć można także skamieliny – jaja dinozaurów z pustyni Gobi czy skamieniałe drzewa z Kotliny Kłodzkiej. Bardzo ciekawy jest też egzemplarz meteorytu, pochodzący z Afryki. Muzeum jest czynne codziennie, wstęp jest płatny. Znajduje się też tutaj sklep, oferujący wyroby jubilerskie oraz minerały.

Przed budynkiem niespodzianka – wieeelka szachownica na której wieeelkimi figurami można rozegrać naprawdę wieeelką partię szachową!

To również doskonała informacja, że na przeciwko, pod metalową zadaszoną konstrukcją, w okresie letnim odbywają się międzynarodowe turnieje szachowe.

Alejka spacerowa przy „Teatrze pod Blachą” – czerwiec 2022

Dziś, gdy kwitną jeszcze piękne czerwone kasztanowce, hala jest pusta. Ale w weekendy staje się także miejscem handlu lokalnych wystawców z rękodziełem ludowym, autorską biżuterią, bombkami na choinkę, obwarzankami, różnorodnymi serami czy też miodami pszczelimi.

Międzynarodowy Festiwal Moniuszkowski począwszy od 1962 roku organizowany jest co roku w sierpniu. Nie odbył się tylko raz, w czasie kiedy wprowadzono stan wojenny. Tegoroczna, 60 już edycja Festiwalu, odbyła się w dniach 24-28 sierpnia.

„Teatr Pod Blachą” i Pawilon Muzyczny (polska-org.pl).

Pawilon Muzyczny zbudowano w drugiej połowie XIX wieku, ale w związku z budową nowej Muszli Koncertowej, około 1930 roku Pawilon został zdemontowany i już nigdy go nie odtworzono.

Brak jakichkolwiek remontów „Teatru pod Blachą” sprawił, że w marcu 2005 roku, w wyniku zalegania na dachu obfitej oblodzonej pokrywy śnieżnej, zawaleniu uległa jego większa część. Zabytkowa budowla przeszła wówczas gruntowny remont – wykonano nowy dach oraz oświetlenie dachu i kolumn.

Muszla koncertowa obecnie (2022.06.06)

Muszla koncertowa znajduje się 20 metrów dalej od miejsca w którym dawniej stał Pawilon Muzyczny. Jej wygląd przez wszystkie te lata prawie się nie zmienił. W 1963 roku wybudowano pod nią scenę. Od tego czasu jest również miejscem wielu koncertów, spektakli i oper, a także prestiżowego Festiwalu Moniuszkowskiego, który ściąga do miasta tłumy.

Zakład Przyrodoleczniczy Nr 1 (Nowe Łazienki, Łazienki I) – czerwiec 2022

Z lewej strony Muszli widać wejście do Zakładu Przyrodoleczniczego Łazienki I. Powstał w miejscu, gdzie wcześniej stał stary Dom Łazienny „Marienbad”, wybudowany na początku XIX wieku, a rozebrany w latach 1929-1930. 

Tablica informacyjna – Łazienki I – czerwiec 2022

Wewnątrz, w gabinetach, można korzystać z zalecanych przez lekarzy zabiegów leczniczych, takich jak: kąpiele mineralne, solankowe, borowinowe i gazowe z CO2, zabiegi odchudzające a także różnego rodzaju masaże.

Na terenie obiektu można także skorzystać z tlenoterapii w komorze hiperbarycznej.

Terapia tlenowa to innowacyjna metoda polegająca na dostarczeniu organizmowi czystego tlenu, która przyśpiesza regenerację komórkową na tle przywrócenia właściwej homeostazy całego organizmu człowieka.

Nowy Dom Łazienny wzniesiono w związku z budową Nowej Pijalni. Bo jeszcze dalej, na lewo, znajduje się najważniejszy obiekt i powód dla którego przyjeżdża się do uzdrowiska – Nowa Pijalnia Wód Mineralnych.

Budynek Pijalni Wód Mineralnych połączony z Salą Koncertową i Nowymi Łazienkami – czerwiec 2022

Uzdrowiskiem Bad Kudowa została oficjalnie awansowana w 1920 roku. Ale źródła lecznicze odkryto już w XVII wieku. Opisano je w 1622 roku, a 14 lat później powstały pierwsze urządzenia kąpielowe. Kiedy w roku 1783 zarządzaniem zajęła się spółka lekarzy, uzdrowisko rozwinęło się na tyle, że już na początku XIX wieku Bad Kudowa zyskała miano uzdrowiska kardiologicznego.

Jak już wcześniej pisałam, „prapijalnia”, to było źródło, które w roku 1769 obmurowano i zadaszono. I choć uważano je za jedne z „najsilniejszych” w hrabstwie, aż do lat 80., był tu tylko jeden drewniany budynek służący do kąpieli i jako gospoda. W 1797 roku nad źródłem zwanym Eugenquelle (obecnie „Śniadecki”), wzniesiono obiekt „Świątynia Źródła”. Wtedy to: „ponaprawiano wiele rzeczy około zdroju. Istotnie był on tylko drzewem wycembrowany, a na cembrzyny takowe pokładziono dopiero inne z ciosanego kamienia piaskowego. Gdy zaś te ostatnie przez swój naturalny ciężar groziły zawaleniem pierwszych, podobywano ich przeto i przyzwoiciej urządzono, a nawet i sam Tempel wewnątrz wygodniej urządzono” (wg. F.K. Moscha). W 1800 roku obiekt uruchomiono.

Kuracjusze przyjeżdżający tutaj, zaraz po zakwaterowaniu pierwsze kroki kierowali  do Parku Zdrojowego. Zgodnie z zaleceniami lekarzy, w Pijalni czekały na nich zbawienne w swoim działaniu wody mineralne.

Plac zdrojowy i dawna Świątynia Źródła (wg. Rosmäsler’a), (polska-org.pl)

Centralna część obiektu (wokół źródła) miała kształt ośmioboku z czterema wejściami i czterema oknami. Wydzielono też miejsca do siedzenia w niszach dookoła. Całość przykrywała drewniana kopuła.

Po rozbiórce „Świątyni Źródła”, w latach 1853-1854 nad ujęciem źródła Eugeniusza wybudowano pawilon oraz przylegającą do niego drewnianą halę spacerową o długości 40m, szerokości 4,5m i wysokości 6 m.

Stara Pijalnia Źródło Eugeniusza (Eugenquelle), z drewnianą halą spacerową. (dolny-slask.org.pl)

Tak wyglądała (nazywana później Starą) Pijalnia Wód i drewniany budynek spacerowy. Z prawej strony, za drzewami – widoczny fragment Starego Domu Łaziennego „Annenbad”. Za pijalnią – budynek z łaźniami „Marienbad”. Tę Pijalnię wraz z halą spacerową rozebrano w 1929 roku.

W latach 1930-1931 wzniesiono modernistyczny budynek  z ogólnodostępnym ujęciem wody mineralnej z  Salą Spacerową i Salą Koncertową, który w stanie prawie niezmienionym przetrwał do dziś.

Pijalnia Wód Mineralnych, Bad Kudowa 1939 rok

W czasie II Wojny Światowej uzdrowisko zostało przekształcone na ośrodek rekonwalescencyjny dla Wehrmachtu. Leczono tutaj wielu wysokich rangą oficerów niemieckich, zwłaszcza że w latach 20-tych XX wieku, przyrodolecznictwo było niesłychanie popularne.

Do Parku Zdrojowego najlepiej zejść od strony ulicy Zdrojowej, wówczas pierwszą atrakcją którą odwiedzimy będzie Pijalnia Wód Mineralnych.

Pijalnia Wód Mineralnych, czerwiec 2022

Tutaj czerpana była niegdyś woda ze źródła Eugenquelle. Obecnie dostępne są wody mineralne ze współczesnych odwiertów  „Leon Marchlewski” i „Jędrzej Śniadecki”.

Obie wody występują w wersji zimnej i ciepłej. Wstęp do Pijalni jest wolny, jednak za wodę ze źródeł zapłacimy kilka złotych.

Źródło Leona Marchlewskiego – nazwa źródła pochodzi od nazwiska Leona Marchlewskiego, wybitnego uczonego, chemika, profesora chemii na Uniwersytecie Jagielońskim, członka Polskiej Akademii Umiejętności, autora ponad 200 prac naukowych żyjącego na przełomie 1869-1946r. Jest to 0,16% szczawa wodorowowęglanowo-sodowo-wapniowa z dodatkiem radonu. Jest ona wydobywana z głębokości ok. 80 metrów, wydajność około 120 l/min. Przeznaczenie tej wody to kuracje pitne i kąpiele. Woda ta polecana jest osobom z nadczynnością tarczycy, chorobami nerek, kamicą nerkową, chorobami układu trawiennego i z otyłością różnych typów.

Źródło Jędrzeja Śniadeckiego – nazwa źródła pochodzi od nazwiska Jędrzeja Śniadeckiego, wybitnego lekarza, przyrodnika i filozofa, profesora Uniwersytetu Wieleńskiego, twórcy polskiego podręcznika chemii, prekursora wychowania fizycznego młodzieży żyjącego na przełomie 1768-1838r. Jest to 0,35% szczawa wodorowowęglanowo-sodowo-wapniowa żelazista, borowa, siarczkowa z domieszką arsenu. Jest to najstarsze ujęcie Kudowy. Początek eksploatacji przypada na ok 1587r, głębokość 18,3 m, wydajność około 180 l/m. Przeznaczenie tej wody to kuracje pitne i kąpiele. Działa leczniczo w przypadku wszelkiego rodzaju anemii, w stanach przemęczenia i ogólnego osłabienia oraz zaburzeniach przemiany materii.

Obie wody są niezwykle zdrowe, ale dla mnie – niezbyt smaczne. Ale to sprawa preferencji smakowych, więc może warto spróbować!

Tablice informacyjne zamieszczone na ścianach Pijalni

W budynku Pijalni można poddać się także jedynym w swoim rodzaju zabiegom suchych kąpieli kwasowęglowych z wykorzystaniem pozyskiwanych ze źródeł szczaw, których głównym składnikiem jest rozpuszczony w nich naturalny dwutlenek węgla CO2. Dwutlenek węgla wchłaniany przez skórę wywiera silne działanie rozszerzające na naczynia krwionośne. Ma również działanie uspokajające i odprężające, przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz obniża stężenie cukru we krwi.

Wejście do pomieszczenia zabiegowego, czerwiec 2022

Unikalne suche kąpiele kwasowęglowe pomagają na nadciśnienie, zaburzenia krążenia tętniczego, choroby serca czy zwężające zapalenie tętnic.

Oprócz źródeł mineralnej wody leczniczej, znajdują się tu również wszędobylskie sklepy z pamiątkami. Można w nich kupić także papierowe kubeczki lub specjalną „pijałkę” – ceramiczny pojemniczek do picia wody mineralnej.

W pomieszczeniu znajduje się wiele egzotycznych roślin umilających swym widokiem konsumpcję wody.

Rosną tutaj wspaniałe palmy, fikusy, cissusy, rojcissusy, dorodne trzykrotki, maranty i inne niezidentyfikowane przeze mnie rośliny. Na parapecie jednego z okien pyszni się swoją czerwienią róża chińska a na drugim z klasą bieleje kamelia. Tylko damy kameliowej brak…

Do Pijalni przylega Sala Koncertowa – jedna z głównych scen popularnego festiwalu moniuszkowskiego.

Odbywa się tutaj nie tylko Festiwal. Ta scena muzyczna gościła różnych wybitnych artystów nie tylko operowych ale i teatralnych lub telewizyjnych.

Również współcześni kudowscy artyści malarze mają tutaj swoje miejsce wystawiennicze.

W budynku mieści się także „Caffe Sissi” – kawiarnia w stylu wiedeńskim oferująca szeroki wachlarz kaw, ciasta, desery i lody własnej produkcji. I dobrą, nastrojową muzykę…

Budynek Pijalni Wód został opracowany na podstawie elementów architektury barokowej i secesyjnej. Jest to półkolista rotunda o dużych łukowatych oknach. Na ścianach wewnątrz zamontowano duże lustra, potęgujące wrażenie wielkości pomieszczenia oraz wspomniane wcześniej tablice ze składem wód.

Na zewnętrznych ścianach Pijalni Wód Mineralnych umieszczono 3 tablice pamiątkowe, przypominające wyjątkowo zasłużonych dla Kudowy lekarzy i naukowców: Juliana Aleksandrowicza – sławnego uczonego leczącego w uzdrowisku w latach 1947-1949, Antoniego Falkiewicza będącego w latach 1951-1977 kierownikiem Ośrodka Naukowo-Badawczego i konsultantem naukowym uzdrowiska oraz Adolfa Ferdinanda Duflosa który w 1850 roku dokonał jako pierwszy analizy chemicznej kudowskich wód mineralnych potwierdzając ich właściwości lecznicze.

Źródło wody leczniczej z 1587 roku (czerwiec 2022)

Warto również obejrzeć znajdujące się tuż obok budynku “Źródło wody leczniczej”, które jest najstarszym samowypływem w mieście. Pochodzi z 1587 roku. Ujęcie stanowi studnia o średnicy 1200 mm i głębokości 2850 mm. Wydajność wynosi 30 litrów na minutę. Jeżeli chodzi o charakterystykę wody, to jest to oczywiście szczawa-wodorowęglanowa, sodowo-wapniowa.

Centrum życia towarzyskiego każdego uzdrowiska toczy się w pijalniach wód mineralnych. Tak jest i w Kudowie, tym bardziej, że tutejsza uchodzi za jedną z najpiękniejszych w Polsce. Przyciąga do siebie tysiące kuracjuszy i turystów, przybywających na zdrowotne kuracje lub chcących tylko popróbować smaku słynnych wód mineralnych.

Główne zejście na teren Parku Zdrojowego u zbiegu ulicy Zdrojowej i Moniuszki – czerwiec 2022

Aby zobaczyć wszystkie te obiekty, należy – najlepiej głównym wejściem do Parku Zdrojowego od strony narożnika ulic Zdrojowej i Moniuszki – zejść lekko w dół charakterystycznymi schodami, zostawiając po prawej sanatorium „Polonia”. Wejście wytyczono jeszcze w XVIII wieku, wraz z powstaniem Parku i na przestrzeni wielu lat istnienia uzdrowiska wyglądało ono bardzo różnie. Raz była to spływająca kaskada wody pomiędzy dwoma traktami schodów, innym razem kwietny dywan. Po bokach stały donice z egzotycznymi kaktusami, agawami, jukami i dracenami, które z czasem zostały wyparte przez łatwe w utrzymaniu trawniki.

Za każdym jednak razem witał gości budynek sanatoryjny „Zameczek”, który był pierwszym w historii uzdrowiska budynkiem przeznaczonym do kwaterowania kuracjuszy, potem także olbrzymia i elegancka „Polonia”. Dziś wita nas jeszcze kolorowa, podświetlana wieczorem fontanna.

Podświetlana fontanna na tle „Polonii”. Późny wieczór 11 czerwca 2022

Fontanna w swojej historii przechodziła kilka remontów i modernizacji, a ostatni zakończył się z początkiem listopada 2020 roku. W ramach tych prac wymieniono 5 dysz wodnych oraz uszczelniono nieckę fontanny. Na okres jesienno-zimowy montowana jest iluminacja zewnętrzna w postaci pięciu podświetlanych figur przestrzennych, a dokładnie – kolorowo podświatlanych ostrosłupów.

Fontanna stanowi początek Placu Spacerowego usytuowanego pomiędzy Sanatorium „Polonia” (od wschodu), Pijalnią i Muszlą Koncertową (od południa), „Teatrem pod Blachą” (od zachodu) i Sanatorium „Zameczek” (od północy).

Główny Plac Spacerowy z wiekową fontanną  (czerwiec 2022)

Obecnie Plac Spacerowy jest zdominowany przez różnorodne gatunkowo, okazałe palmy. Spacerując pomiędzy donicami, miałam nad głową niebo wprost z Hawajów!

Największa ozdoba Placu Spacerowego w sezonie letnim. Kudowa-Zdrój 8 czerwca 2022

Wraz z Promenadą – aleją spacerową prowadzącą do Stawu Zdrojowego, Plac stanowi główne miejsce spacerów kuracjuszy i turystów po Parku Zdrojowym. Park jest otwarty całodobowo, a wstęp jest wolny.

Sagowiec podwinięty, bo o nim mowa, jest rośliną zimozieloną. Można go spotkać w Indiach, Malezji, Indonezji czy na Sri Lance. W swoim naturalnym środowisku osiąga wysokość około 4 metrów. Rośnie bardzo powoli. Najlepiej rośnie w miejscu o dużym nasłonecznieniu. Mimo że jest odporny na niskie temperatury, w naszym klimacie należy go przechowywać w pomieszczeniach do tego przystosowanych.

Dlatego sagowce oraz wszystkie palmy, nie tylko te z terenu Parku, ale całego miasta, w miesiące zimowe znikają z oczu kuracjuszy.

Palmiarnia Zimowa – czerwiec 2022

W okresie od października do marca przechowywane są w wybudowanej pod koniec 2015 roku, Palmiarni Zimowej przy ulicy A. Mickiewicza 3.

Ciekawym miejscem na terenie Parku Zdrojowego jest Ogród Muzyczny im. harcmistrza Władysława Skoraczewskiego. Znajduje się właściwie na obrzeżach Parku, przy krzyżówce ulic Zdrojowej i Jana Pawła II. Ogród nazwany został na cześć Honorowego Obywatela Miasta, inicjatora i dyrektora artystycznego pierwszego Festiwalu Moniuszkowskiego w 1962 roku.

Jest tu pięknie i trochę baśniowo. Kunsztownie wykonane metalowe kopie instrumentów muzycznych, takich jak fortepian, harfa i kontrabas oraz stanowisko dyrygenta, sprawiają wrażenie, że zaraz oto przyjdzie „wielki pan dyrygent, batutą da znać, a one natchnione zaraz zaczną grać…”

***

8 maja 1945 roku wszedł w życie podpisany dzień wcześniej akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej. Dokument ten oficjalnie zakończył II wojnę światową. Ale nie zakończył tlącego się od wielu lat konfliktu pomiędzy Polską a Czechosłowacją o tereny przygraniczne, a wręcz przeciwnie – zaostrzył. Od 1918 w stosunkach między Czechosłowacją a Polską dochodziło do sporów wokół kilku terenów: Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spiszu, zaś po II wojnie także ziemi raciborskiej i ziemi kłodzkiej, które zostały dołączone do Polski, na co nasi sąsiedzi z południa nie chcieli się zgodzić.

W czerwcu 1945 roku obie strony szykowały się do otwartej wojny. 10 czerwca czołgi czechosłowackie przekroczyły polską granicę. Na Kudowie zależało im tak bardzo, że wysłali nawet w ten rejon pociąg pancerny. Przez jakiś czas w uzdrowisku rządziło aż trzech burmistrzów: stary niemiecki oraz polski i czeski.

W sierpniu 1945 roku spór został rozstrzygnięty pokojowo. Powojenna Bad Kudowa, po 808 latach, na mocy układu poczdamskiego została przyłączona do Polski, a rdzennych mieszkańców do 1946 roku wysiedlono do Niemiec.

W 1945 roku Kudowa otrzymała prawa miejskie, i nazwę Chudobice, ale to określenie uzdrowiska funkcjonowało tylko przez jakiś czas, bowiem w maju 1946, oficjalnie powrócono do nazwy Kudowa, dodając znaczenie uzdrowiskowe – Zdrój.

Pomimo toczonych wojen większość obiektów ocalała w stanie praktycznie nienaruszonym, dzięki czemu działalność mogła zostać wznowiona zaraz po zakończeniu wojny. Na przestrzeni lat dokonano licznych modernizacji. Pewne obiekty zachowały jednak swój styl i charakter niczym za dawnych lat. Powstało też wiele prywatnych secesyjnych willi-pensjonatów. Część z nich zachowała się do naszych czasów, przyczyniając się do niepowtarzalnej atmosfery uzdrowiska.

Najpiękniej Kudowa-Zdrój wygląda późnym wieczorem, kiedy zapada zmierzch i zamiera ruch turystyczny.

Najprawdziwiej zaś – wcześnie rano, kiedy wszyscy jeszcze śpią. Naprawdę…